Hoa - Mỹ

MỘT VÀI SỐ LIỆU, SUY NGHĨ VỀ PHÁT TRIỂN AI CỦA MỸ VÀ CHINA

LỜI GIỚI THIỆU

Chào các bạn thân mến. Phát triển Trí tuệ nhân tạo AI (Artificial Intelligence), là yếu tố cốt lõi trong cuộc chạy đua CMCN 4.0. Đầu năm 2016, lần đầu tiên chương trình AlphaGo, do Google DeepMind phát triển đã giành chiến thắng trong trận đấu với nhà vô địch cờ vây (Go) châu Âu Fan Hui (Phiền Huy). Ít lâu sau AlphaGo đã đánh bại cả Lee Sedol người Hàn Quốc, một trong những kỳ thủ cờ vây hay nhất thế giới.

Cuộc đấu này đã được truyền hình trực tuyến, và làm giới tinh hoa kỹ thuật công nghệ, kinh tế và chính trị cả thế giới xúc động mạnh. Theo truyền thông China, đó chính là “cú huých” bắt các nhà lãnh đạo China phải suy nghĩ nghiêm túc về việc phát triển AI, và sau đó đưa việc phát triển AI vào nhóm những nhiệm vụ chiến lược quốc gia ưu tiên hàng đầu. Từ đó, hàng loạt chương trình, dự án nghiên cứu phát triển và triển khai AI của China được khởi động. Cuộc chạy đua phát triển AI giữa Mỹ và China chính thức bắt đầu.

Vào cuối mùa hè năm 2018, khi chỉnh sửa lần cuối bản thảo cuốn sách “AI siêu quyền lực: China, Thung lũng Silicon và Trật tự thế giới mới (AI Super Powers: China, Silicon Valley, and the New World Order)”, hiện đã trở thành cuốn sách được trích dẫn nhiều nhất về cuộc đua AI toàn thế giới, tác giả Lý Khai Phục (Kai Fu-Lee) người Đài Loan, một nhà đầu tư AI nổi tiếng toàn cầu, đã đưa ra một nhận định gây “địa chấn”:

“China sẽ sớm bắt kịp và vượt Mỹ trong việc phát triển và triển khai AI (China will soon match or even overtake the United States in developing and deploying artificial intelligence)”.

Khi quyển sách ra đời mùa thu năm 2018, phần lớn các chuyên gia hàng đầu thế giới đều thừa nhận, là trong cuộc chơi phát triển AI, sẽ chỉ còn lại 2 ông lớn là Mỹ và China. Nhưng rất ít người tin rằng, Mỹ cho phép China qua mặt mình. Tuy nhiên, tình hình hiện nay đã có nhiều thay đổi. Tôi xin phép giới thiệu một vài tổng kết, nhận định của các chuyên gia Nga, China và Mỹ về tình trạng hiện thời của cuộc chạy đua AI giữa Mỹ và China.

Trước hết là một vài số liệu mới nhất về phát triển AI (Artificial Intelligence), thể hiện qua những thành tựu trong một số lĩnh vực chính bao gồm:

Thứ nhất, trong lĩnh vực nghiên cứu cơ bản tạo dựng cơ sở lý thuyết cho sự tiến bộ trong lĩnh vực AI. Một điều chúng ta có thể tham chiếu qua số lượng và chất lượng các báo cáo khoa học, trình bầy tại những hội thảo khoa học uy tín nhất trong lĩnh vực này.

Thứ hai, trong lĩnh vực nghiên cứu ứng dụng, tạo cơ sở cho việc phát triển các sản phẩm, dịch vụ và xây dựng những nền tảng mới của AI. Điều này có thể đánh giá qua số sáng chế công nghệ được đăng ký trong lĩnh vực AI.

Thứ ba, là số chuyên gia trong lĩnh vực AI (AI talants), và thứ tư là số công ty làm việc trong lĩnh vực này.

TƯƠNG QUAN HIỆN NAY

Cuối 01/2019, trong Hội thảo hàng năm lần thứ 33 của Hiệp hội vì Sự tiến bộ của AI (Association for the Advancement of Artificial Intelligence –AAAI), một trong những hội thảo khoa học uy tín nhất trong lĩnh vực AI, tổng cộng 7745 báo cáo được trình bầy (so với 3800 và 2590 tương ứng của các khóa 2 năm 2018, 2017 trước đó).

Số báo cáo tiêu biểu được tuyển chọn là 1500 (so với 933 và 638 tương ứng của các khóa 2 năm 2018, 2017 trước đó). Trong số 1500 báo cáo tuyển chọn, các nhà khoa học China và Mỹ có 382 và 264 báo cáo tương ứng. Số lượng báo cáo tuyển chọn đối với các nước tham gia khác không vượt quá con số vài chục.

Như vậy, trong lĩnh vực nghiên cứu khoa học cơ bản về AI, China có thể đã bắt đầu vượt Mỹ. Tuy rằng, chất lượng nghiên cứu có thể Mỹ vẫn dẫn đầu. Trong cuộc hội thảo lần thứ 33 về AI vừa qua, số báo cáo của China được tiếp nhận là 16%, so với con số này của Mỹ là 21%. Đồng thời có thể nới rằng, trong lĩnh vực nghiên cứu khoa học cơ bản về AI, Mỹ và China là hai thủ lĩnh bỏ xa các tay chơi khác

BÁO CÁO WIPO VỀ XU HƯỜNG CÔNG NGHỆ 2019: AI

Vào ngày 31/01/2019, Tổ chức Sở hữu trí tuệ thế giới (World Intellectual Property Organization – WIPO) đã công bố một báo cáo đặc biệt 156 trang “Về tình trạng các xu hướng 2019: lĩnh vực AI”. Đây là báo cáo đầu tiên, phân tích không phải ý kiến và đánh giá chủ quan của các chuyên gia, cũng không phải là một bảng tổng kết các chỉ số tài chính, được coi là đặc trưng cho thị trường AI, do các nhà phân tích tổng hợp từ hàng chục thị trường dọc và ngang.

Lần đầu tiên, hành trình của 340 nghìn sáng chế đã cấp bằng trong lĩnh vực AI, và 1.6 triệu ấn phẩm công bố gắn kết với chúng được phân tích. Đồng thời, việc phân tích được thực hiện không phải chung cho tất cả mọi thứ về AI, mà được tách thành ba phần (Hình 1):

- Phương pháp và công nghệ AI (AI techniques)
- Những chức năng liên quan của AI (AI functional applications)
- Các lĩnh vực ứng dụng AI (AI application fields)

Một trong những phát hiện chính của báo cáo này, là trong khu vực các sáng chế liên quan đến AI, các trường đại học đóng góp đáng kể và các trường Trung Quốc đang dẫn đầu (Hình 2).

Trong đó các viện, trường Trung Quốc chiếm 7 trong số 20 viện, trường hàng đầu thế giới về sáng chế AI, cũng như 10 trong số 20 cơ quan nghiên cứu hàn lâm hàng đầu về công bố khoa học trong lĩnh vực AI.

Các trung tâm nghiên cứu hàn lâm của Trung Quốc đặc biệt mạnh về học sâu (deep learning) của AI. Theo báo cáo này, Viện Hàn lâm Khoa học China dẫn đầu với hơn 2.500 bằng sáng chế và hơn 20.000 công bố khoa học về tất cả các chủ đề liên quan đến AI. Trong đó riêng lĩnh vực học sâu có 235 sáng chế đã được cấp bằng. Trong 5 năm qua, số bằng sáng chế của China tăng 20% năm, tốc độ tăng trưởng vượt tất cả các quốc gia khác, kể cả Mỹ.

Tóm lại, theo báo cáo “Về tình trạng các xu hướng 2019: lĩnh vực AI”, China hiện đứng đầu thế giới về số sáng chế trong lĩnh vực Al do các viện trường thực hiện. Nhưng Mỹ vẫn giữ được đôi chút ưu thế so với China về số sáng chế trong lĩnh vực AI, thực hiện ở các cơ sở nghiên cứu tư nhân (chủ yếu nhờ IBM, Microsoft và Google). Kết luận này phù hợp với “Báo cáo về Phát triển AI của China 2018” (China AI Development Report 2018) do Đại học Thanh Hoa thực hiện.

Nghĩa là trong lĩnh vực AI, China hiện đang dẫn đầu thế giới về số lượng công bố khoa học uy tín và bằng sáng chế. Chẳng hạn trong Hình 3, là biểu đồ về phân bố theo quốc gia những công bố khoa học được trích dẫn nhiều nhất trong lĩnh vực AI. Phải nói thêm một điều, rằng năm 2018, China, Mỹ và Nhật Bản đang nắm giữ tổng cộng 74% số sáng chế trong lĩnh vực AI.

Về mặt số lượng chuyên gia AI (Tài năng AI) và số lượng công ty hoạt động trong lĩnh vực AI, China hiện vẫn thua Mỹ (Hình 4,5). Về chuyên gia AI, Mỹ hiện có 28.536, còn China hiện có 18.232. Về số công ty AI, Mỹ hiện có 2038, so với China hiện có 1011. Ngoài ra, phải kể thêm 4 lĩnh vực khác liên quan đến AI, mà China hiện vẫn thua Mỹ đáng kể.

1) Số lượng chuyên gia AI hàng đầu,
2) Các tiêu chuẩn kỹ thuật
3) Nền tảng phần mềm
4) Cơ sở nền tảng dụng cụ bán dẫn, vi mạch.

Theo một số chuyên gia, sự lạc hậu trong 4 lĩnh vực này có ý nghĩa sống còn đối với China. Trong khi nhiều người khác lại cho rằng, đối với China, những yếu tố này không quá quan trọng. Chẳng hạn, đó là kết luận được đưa ra trong một phân tích gần đây của Trung tâm An ninh Mỹ mới (CNAS) "Tìm hiểu về chiến lược AI của China. Đầu mối về tư duy chiến lược China về trí tuệ nhân tạo và an ninh quốc gia (Understanding China’s AI Strategy. Clues to Chinese Strategic Thinking on Artificial Intelligence and National Security)".

NHẬN ĐỊNH CỦA CÁC CHUYÊN GIA

Tôi xin phép giới thiệu ý kiến của ông Sergey Karelov, Giám đốc Công nghệ công ty Witology, Chủ tịch Liên đoàn các chuyên gia IT độc lập Nga. Người từng làm việc khá nhiều năm ở Mỹ, với tư cách top-manager ở IBM, Silicon Graphics (SGI). Sergey Karelov cho biết, là mặc dù ông chia sẻ phần lớn suy nghĩ của Lý Khai Phục (một đồng nghiệp cũ), thể hiện trong tác phẩm “AI Siêu quyền lực: China, Thung lũng Silicon và Trật tự thế giới mới”, nhưng không đồng ý với nhận định của ông này, về sự dẫn đầu tất yếu của China trong lĩnh vực AI.

Theo ông Karelov, chẳng có sự dẫn đầu nào của China trong phát triển AI trên thế giới là “tiền định” cả. Ông cho rằng, ông Lý Khai Phục đã không tính đến một yếu tố chính. Đó là tiềm năng của Mỹ, người dẫn dắt sự phát triển AI trên thế giới trong nhiều thập niên gần đây. Hiện nay theo ông, nước Mỹ vẫn bảo tồn được mọi cơ sở cần thiết, để có thể khôi phục lại cho mình nguyên trạng (status quo).

Để thay đổi tiến trình cuộc đua AI trên thế giới hiện nay, nước Mỹ cần phải làm một số điều tương tự, như họ đã làm trong quá khứ, khi nhận thức được sự lạc hậu của mình về công nghệ trong những lĩnh vực chiến lược, liên quan đến an ninh quốc gia.

Cuộc đua AI hiện nay với China, chính là trường hợp tương tự việc triển khai Dự án Manhattan những năm 1942-1946. Khi đó, nước Mỹ đã quyết định bằng mọi giá phải chiến thắng cuộc đua chế tạo bom nguyên tử. Mặc dù thực tế người Đức bắt đầu triển khai dự án bom nguyên tử của mình từ trước đó 3 năm, và đã đi trước được một quãng đường đáng kể.

Cũng tương tự, là lịch sử chương trình không gian vũ trụ Apollo (1960-1973), một chương trình nhằm phát triển những phi thuyền có người lái đưa người lên Mặt Trăng đầu tiên trên thế giới. Khi đó, mục tiêu chính của Mỹ trong cuộc chạy đua vũ trụ, là bắt kịp và vượt qua Liên Xô, người đã đi trước Mỹ trong chương trình không gian vũ trụ của mình.

Tầm vóc nhiệm vụ khôi phục vị thế dẫn đầu trong lĩnh vực AI, mà nước Mỹ hiện nay đang phải đối mặt, hoàn toàn có thể so sánh với hai nhiệm vụ đề cập ở trên. Và vì vậy, cực kỳ quan trọng là phải thấu hiểu được những điều kiện, mà nếu thực hiện thành công chúng, sẽ góp phần tạo một bước đột phá công nghệ mới ở quy mô quốc gia Mỹ.

Hình 1 - Số lượng các sáng chế AI trong từng lĩnh vực và giao điểm của chúng.
Hình 2 – Phân bố số lượng sáng chế theo lĩnh vực AI của các viện, trường hàng đầu thế giới.
Hình 3 – 10 quốc gia có công bố khoa học trong lĩnh vực AI được trích dẫn nhiều nhất.
Hình 4 - Phân bố theo quốc gia của 204.575 chuyên gia AI toàn cầu (trong đó Mỹ là 28.536, China là 18.232, …). Màu sắc đặc trưng cho sự phân bổ các chuyên gia AI tại 5 thành phố lớn nhất của mỗi quốc gia.
Hình 5 - Số lượng công ty làm việc trong lĩnh vực AI của các quốc gia.

(Còn tiếp).
Tôi xin phép tiếp tục câu chuyện về cuộc đua AI giữa Mỹ và China xét đến những yếu tố khác, bao gồm thể chế chính trị kinh tế, khả năng đầu tư, thị trường, ... ngày mai 15/05/2019.